Pentekostalizm (ruch zielonoświątkowy) – kierunek w
chrześcijaństwie
wyrosły i zakorzeniony w
ewangelikalnym
protestantyzmie
.
Powstał w
Stanach Zjednoczonych
w
1901
, kładzie duży nacisk na osobiste przeżywanie wiary oraz
dary Ducha Świętego
– w tym
prorokowanie
, uzdrawianie chorych (np. przez nałożenie rąk i modlitwę), dar
glosolalii
(tj. "mówienia językami", chodzi tu o języki, których osoba mówiąca nie zna i nie może znać)[1], wypowiadane w innym stanie świadomości (wspomniane w rozdziale 12
Pierwszego Listu do Koryntian
)[2].
Pentakostalizm szerzej pojęty obejmuje także ruch charyzmatyczny, który często nie wyodrębnił się w oddzielne wspólnoty, działając w łonie Kościoła
katolickiego
(np.
Odnowa w Duchu Świętym
) oraz zborów
protestanckich
.
Wyznawcy są nazywani powszechnie zielonoświątkowcami z uwagi na najważniejsze dla nich święto
Zesłania Ducha Świętego
, w Biblii (Dz.Ap. 2,1) wymieniane jako
Zielone Święta
.
Teologia
Pod względem teologicznym większość denominacji zielonoświątkowych łączy z
chrześcijanami ewangelikalnymi
nacisk na wiarygodność i nieomylność
Biblii
jako Słowa Bożego oraz wyłączne pośrednictwo
Jezusa Chrystusa
w zbawieniu. Pentakostalizm przyjmuje konieczność nawrócenia się: pokuty i wiary w Ewangelię. Od pozostałych
protestantów
różni ich natomiast nacisk na osobiste doświadczenie przeżywania obecności i mocy Ducha Świętego. Jackie David Johns pisze, że w doktrynie zielonoświątkowej Biblię postrzega się jako księgę, w której
Duch Święty
jest zawsze aktywny a spotkanie z Pismem to spotkanie z
Bogiem
.
Zielonoświątkowcy odwołują się do
biblijnego
wydarzenia
Zesłania Ducha Świętego (Zielonych Świątek)
, czyli Pięćdziesiątnicy, podczas którego
apostołowie
i inni zgromadzeni "napełnieni zostali wszyscy Duchem Świętym, i zaczęli mówić innymi językami, tak jak im Duch poddawał" (
Dzieje Apostolskie
2,4). Wyróżnikiem pentakostalizmu jest praktykowanie
chrztu w Duchu Świętym
, który wyposaża wierzącego w Jego moc oraz dary (charyzmaty). Chrzest ten jest często (choć nie zawsze) wiązany z darem "mówienia językami" (
glosolalia
), będący dla zielonoświątkowców dowodem na błogosławieństwo chrztu w Duchu Świętym. Natomiast pogląd, że osoba, która nie mówi językami nie dostąpi zbawienia jest odrzucana przez większość pentakostalnych wspólnot. Krytyka pentakostalnej teologii powtarza zarzuty wysunięte przez
św. Pawła
pod adresem wczesnego kościoła w Koryncie (zobacz
1 List do Koryntian
, rozdziały 12-14), natomiast obrońcy twierdzą, że poglądy zielonoświątkowców wiążą się z właściwym rozumieniem
Kościoła
wyrażonym w
Dziejach Apostolskich
.
Zdecydowana większość zielonoświątkowców przyjmuje doktrynę
Trójcy Świętej
, ale niektóre kościoły zielonoświątkowe, określane jako
apostolskie lub "Tylko Jezusa"
głoszą teologię Jedności Bóstwa, która zaprzecza tradycyjnej doktrynie
Trójcy Świętej
. Największa zielonoświątkowa denominacja jednościowców to
Zjednoczony Kościół Zielonoświątkowy
. Zielonoświątkowcy Jedności, zwani czasem także jako "zielonoświątkowcy tylko Jezusa" lub "zielonoświątkowcy apostolscy" z powodu przekonania, że apostołowie chrzcili nawróconych tylko w imię
Jezusa
, wierzą że
Bóg objawił się raczej w trzech różnych rolach
a nie, że istnieje w trzech różnych osobach. Większość kościołów zielonoświątkowych, włączając w to
Światową Konferencję Zielonoświątkową
i Wspólnotę Zielonoświątkowych i Charyzmatycznych Kościołów Ameryki Północnej potępiła jednak teologię "Jedności Bóstwa" jako
herezję
.
Zielonoświątkowcy praktykują
chrzest
wiary przez zanurzenie. Nie są chrzczone niemowlęta, gdyż chrzest wiąże się ze złożeniem świadectwa i ślubowaniem wierność Bogu.
Wieczerza Pańska
na pamiątkę śmierci Jezusa Chrystusa jest obchodzona pod dwiema postaciami: chleba i wina. Praktykowane są również: rozmowa duszpasterska, często z wyznaniem grzechów, małżeństwo, namaszczanie olejkiem ku uzdrowieniu, ordynowanie duchownych (diakonów i prezbiterów). Podczas nabożeństw pentakostalnych często zdarzają się spontaniczne akty mówienia językami, prorokowania, uzdrawiania,
wyrzucania diabła
, śpiewania, klaskania, co odróżnia je od nabożeństw innych wyznań.
Historia
Współcześni historycy religii odnajdują wielu prekursorów ruchu pentekostalnego (zwłaszcza w tzw. ruchu świętości Holiness Movement oraz
metodyzmie
), którzy przyjmowali motywy, będących później elementami zielonoświątkowej doktryny i praktyki – zwłaszcza konieczność przełomowego wydarzenia w życiu człowieka – odrodzenia (regeneration), o którym nadmienił Jezus w Ewangelii Jana 3,3 oraz chrztu w Duchu Świętym (Ew. Łukasza 24,49 i Dzieje Apostolskie 2). Jednak tradycyjnie początki współczesnego ruchu zielonoświątkowego wiąże się z wydarzeniami na przełomie XIX i XX wieku. Za początek pentakostalizmu może uchodzić doświadczenie chrztu w Duchu Świętym w
1896
roku w Shearer School House w Cherokee County w
Północnej Karolinie
. Najczęściej jednak za początek pentekostalizmu uważa się dwa wydarzenia: w
1901
roku w
Topeka
w stanie
Kansas
oraz na ulicy Azusa w
Los Angeles
. Pierwsze z tych wydarzeń wiąże się z prowadzącym szkołę biblijną Bethel Bible byłym pastorem
metodystycznym
Charlesem Foxem Parhamem, którego uczniowie poczynając od Agnes Ozman, a następnie sam Parham, doznali daru mówienia językami a także obserwowano, jak twierdził Parham, języki ognia nad ich głowami. Parham sformułował jako pierwszy zielonoświątkową doktrynę, że mówienie językami jest "biblijnym dowodem" chrztu w Duchu Świętym.
Ekspansja ruchu zaczęła się wraz z "przebudzeniem" na ulicy Azusa w Los Angeles, które rozpoczęło się
9 kwietnia
1906
roku, w domu Edwarda Lee i jego żony, gdy Lee poczuł, jak podczas modlitwy wypełnia go
Duch Święty
. Obecny na miejscu kaznodzieja
Afroamerykanin
William J. Seymour, uczeń Parhama, także twierdził, że został owładnięty
Duchem Świętym
.
18 kwietnia
1906
roku na pierwszej stronie
Los Angeles Times
zamieściła artykuł o ruchu, gdyż dziennikarze byli wstrząśnięci tym, że mitingi na Azusa Street obalały bariery rasowe: "Biali i czarni łączą się w religijnym szaleństwie" – pisała gazeta.
W trzecim tygodniu kwietnia 1906 roku mała, ale wciąż rosnąca grupa wynajęła opuszczony budynek przy tej samej ulicy i zorganizował tam Apostolską Misje Wiary, w której trzy razy dziennie odbywały się spotkania, podczas których tysiącom osób udzielono chrztu w Duchu Świętym, podczas których doświadczali mówienia językami i innych manifestacji Ducha Świętego. Na Azusa Street ukształtowała się specyficzna duchowość pentekostalna, łącząca anglosaski ruch przebudzeniowy, dążący do indywidualnego doskonalenia w wierze z afroamerykańską tradycją ekstatycznego kultu, w którym było miejsce na spontaniczne okrzyki, pieśni
spirituals
i taniec. To połączenie okazało się wyjątkowo atrakcyjne dla wielu ludzi i z Azusa Street ruch szybko rozpowszechnił się na cały świat i objął miliony ludzi.
Mimo początkowego zjednoczenia w
1924
ruch podzielił się na tle nieporozumień rasowych. (zobacz Apostolska Misja Wiary). Kiedy w
1948
roku powstała Zielonoświątkowa Wspólnota Ameryki Północnej składała się wyłącznie z anglo-amerykańskich wspólnot zielonoświątkowych. W
1994
zielonoświątkowcy wrócili do rasowego pojednania białych i czarnych ugrupowań w czasie spotkania znanego później jako Cud z
Memphis
. Formalne zjednoczenie czarnych i białych ruchów w
1998
doprowadziło do przekształcenia Zielonoświątkowej Wspólnoty Ameryki Północnej w Zielonoświątkowe/Charyzmatyczne Kościoły Ameryki Północnej.
Pod koniec XX wieku powstał w pentekostalizmie ruch zwany czasem charyzmatycznym, mający połączyć główny nurt zielonoświątkowy z podobnym w łonie tzw. Kościołów historycznych, m.in. występującym wewnątrz Kościoła Katolickiego. W przeciwieństwie do wczesnych zielonoświątkowców, nie opuszczali oni swych kościołów na rzecz kościołów typowo zielonoświątkowych, ani nie zakładali nowych denominacji. Ich mottem stały się słowa "Kwitnij tam, gdzie Bóg cię zasadził". Część charyzmatyków opuściła jednak dotychczasowe związki wyznaniowe i założyła nowe, często w pełni niezależne zgromadzenia.
W Europie pierwszym głosicielem pentekostalizmu był Thomas Ball Barratt, norweski pastor metodystyczny. W
Wielkiej Brytanii
, pierwszym powstałym kościołem zielonoświątkowym był Kościół Apostolski.
W
Polsce
ruch zielonoświątkowy przyjęło wielu członków
Kościoła Augsbursko-Ewangelickiego
na
Śląsku Cieszyńskim
, którzy już w
1910
utworzyli stowarzyszenie
Związek na Rzecz Stanowczego Chrześcijaństwa
, zwany też Związkiem Stanowczych Chrześcijan. Związek istniał do
1947
, kiedy pod presją władz utworzono
Zjednoczony Kościół Ewangeliczny
, do którego włączono także inny odłam pentekostalizmu – chrześcijan wiary ewangelicznej. W
1988
większość polskich zborów pentekostalnych utworzyła
Kościół Zielonoświątkowy w RP
.
Na gruncie pentekostalizmu powstało szereg ruchów charyzmatycznych, takich jak
kościoły neocharyzmatyczne
,
Ruch Wiary
(wyznający tzw.
teologię sukcesu
) czy błogosławieństwo z Toronto (Toronto Blessing, Laughing Revival). Wspomniany
Ruch (Słowa) Wiary
, przez jego przeciwników zwany "teologią sukcesu" głosi m.in. że powodzenie materialne, zdrowie fizyczne i szczęście w ziemskim życiu są owocami właściwego używania zbudowanych w oparciu o Biblię i relację z Bogiem wiary, mądrości i posłuszeństwa Jego prowadzeniu, a nędza i choroba nie są wolą Bożą dla człowieka biblijnie wierzącego. Daje się tu zauważyć dużą zbieżność z poglądami które napotkać można w
judaizmie
. Błogosławieństwa z Toronto, zwane też jako "święty śmiech" datują się od spotkania w
1994
roku w Toronto Airport Vineyard Church, podczas których wylanie Ducha Świętego objawić się miało jako śmiech zebranych (choć zjawisko "śmiania się w Duchu" miało miejsce w ruchu charyzmatycznym już wcześniej).
Ortodoksyjni zielonoświątkowcy odrzucają: teologię sukcesu, śmianie w Duchu, tarzanie się po ziemi w Duchu itp., pozytywne wyznawanie uznając je za herezję. Wg Davida Wilkersona teologia sukcesu jest największą obecnie głoszoną herezją. Bóg chce dawać swoim dzieciom błogosławieństwo materialne ale chrześcijanin to człowiek potrafiący się ograniczać i nigdy nie może zacząć dyktować Bogu co ma mu dać – a do tego prowadzi teologia sukcesu. Wielu wymienionych tu kaznodziei, w szczególności telewizyjnych uznawanych jest za manipulatorów i ocenianych negatywnie przez ortodoksyjne kościoły zielonoświątkowe.
Należy więc rozdzielić ruch zielonoświątkowy od herezji tego wieku które czerpią z pentekostalizmu.
Kościoły zielonoświątkowe i ich liczebność
Największymi pentekostalnymi wspólnotami w
USA
są the Church of God in Christ (szacunkowo 6 mln członków),
Zgromadzenia Boże
(Assemblies of God) (blisko 3 mln członków; na świecie około 57 milionów), Church of God w Cleveland (ponad 600 tys. członków, na świecie ok. 6-7 mln). Wielkość ruchu pentekostalnego w
USA
szacuje się na ok. 20 milionów członków, w tym około 918 tysięcy (4%) ludności hiszpańskojęzycznej, licząc wszystkie wspólnoty niezjednoczone, choć trudno podać rzeczywiste liczby, także z powodu przywiązywania niewielkiej wagi do formalnego członkostwa.
Według artykułu z
1998
w "Christian History", na świecie jest około 11 tysięcy różnych zielonoświątkowych wspólnot. Pentekostalizm szacowano na około 115 milionów członków na świecie w roku
2000
; na koniec roku 2007 szacowano liczbę zielonoświątkowców na ok. 600-650 milionów (w samych Chinach na blisko 80 mln)[]. Oblicza się, że jeśli przyrost będzie postępować nadal w takim tempie, to ok. roku 2025 kościoły pentekostalne staną się najliczniejszym wyznaniem chrześcijańskim, wyprzedzając Kościół Rzymskokatolicki. Ogromna większość członków kościoła zielonoświątkowego wywodzi się z krajów
Trzeciego Świata
, choć większość przywódców wywodzi się wciąż z
Ameryki Północnej
. Do niedawna pentekostalizm określało się czasem "trzecią siłą chrześcijaństwa", obecnie – co do liczebności – jest "drugą siłą". Szczególnie silny rozwój cechuje ruch zielonoświątkowy w
Ameryce Łacińskiej
. Do większych kościołów należą Congregação Cristã no Brasil w
Brazylii
(ok. 2,5 miliony wiernych) oraz Yoido Full Gospel Church w
Korei Południowej
, założony i kierowany przez Davida Yonggi Cho (w
2003
miał 780,000 członków).
W
Brazylii
działa od
1932
r.
Kościół Adwentystów Obietnicy
, przyjmujący doktrynę
Adwentyzmu Dnia Siódmego
wzbogaconą o elementy charyzmatyczne (chrzest Duchem Świętym, prorokowanie, uzdrawianie chorych, glosolalia, spontaniczne uwielbienie). Posiada ok. 200.000 członków. Obecnie rozprzestrzenił się również nad inne kraje świata (m.in.
Mozambik
,
Nigeria
).
W Polsce istnieją m.in. następujące zielonoświątkowe/neo-zielonoświątkowe związki wyznaniowe:
Istnieje również niezarejestrowana ogólnokrajowa wspólnota zielonoświątkowców, zakładająca programowo słuszność całkowitego braku rejestracji, prawdopodobnie pod wpływem przekonań powstałych w Związku Sowieckim w sytuacji konieczności dokonania wyboru między rejestracją i kompromisem we współistnieniu z władzami komunistycznymi a pełną niezależnością i prześladowaniem. Choć nie można pominąć w wyborze takiego, a nie innego sposobu ich funkcjonowania wpływu idei ponad-denominacyjnych, jakie prezentowali wcześni liderzy ruchu jak William Durham, a później William Branham i A. A. Allen oraz grupy takie jak YWAM - Młodzież z Misją, czy wiele ugrupowań charyzmatycznych.
Statystyki
-
Afryka
: 41,1 miliona
-
Ameryka Południowa
: 32,4 miliona
-
Ameryka Północna
: 26,5 miliona
-
Azja
: ponad 80 milionów
-
Europa
: 9,5-11,0 milionów
-
Francja
: 0,2-0,3 miliona
-
Hiszpania
: 0,28 miliona
-
Holandia
: 0,1 miliona
-
Niemcy
: 0,2 miliona
-
Polska
: 0,035 miliona
-
Rosja
: 1 milion
-
Rumunia
: 0,3 miliona
-
Ukraina
: 0,3-0,7 miliona
-
Wielka Brytania
: 0,9-1,7 miliona
-
Włochy
: 0,55 miliona
-
Szwecja
: 0,1 miliona
-
Oceania
: 3,3 miliona
Źródło: Operation World Patrick Johnstone i Jason Mandryk, 2000.
Działacze
- Charles Fox Parham (
1873
–
1929
) – założyciel współczesnego pentakostalizmu
- William J. Seymour (
1870
–
1922
) – założyciel misji przy ulicy Azusa
- Aimee Semple McPherson (
1890
–
1944
) – ewangelistka amerykańska
- Katheryn Kuhlman (
1907
–
1976
) – ewangelistka amerykańska
-
William M. Branham
(
1909
–
1965
) – ewangelista-uzdrowiciel połowy
XX wieku
- Jack Coe (
1918
–
1956
) – ewangelista-uzdrowiciel lat.50
- A. A. Allen (
1911
–
1970
) – ewangelista-uzdrowiciel lat.50 i .60
- Oral Roberts (ur.
1918
) – ewangelista-uzdrowiciel, potem teleewangelista
- Rex Humbard (ur.
1919
) – pierwszy ewangelista telewizyjny, który odniósł sukces w połowie lat 50., w latach 60. i 70.
Teologowie zielonoświątkowi
- Donald Gee (
1891
–
1966
)
-
Derek Prince
(
1915
–
2003
) – prawdopodobnie najbardziej znany teolog zielonoświątkowy na świecie[]
- Rufus Hollis Gause (ur.
1925
)
- Gordon Fee
Ewangeliści radiowi i teleewangeliści
- Jim Bakker
- Dan Betzer
- Morris Cerullo
- Kenneth Copeland
-
Kenneth Hagin Sr.
-
Benny Hinn
- Kathryn Kuhlman
- Oral Roberts
- Pat Robertson
- Jimmy Swaggart
- C. M. Ward
Autorzy zielonoświątkowi
- David Yonggi Cho (ur.
1936
) – pastor Yoido Full Gospel Church w
Seulu
,
Korea Południowa
– autor m.in. Coś więcej niż liczby, Czwarty wymiar.
-
Nicky Cruz
(ur.
1938
) – autor książki Nicky Cruz opowiada (obecnie wydawanej pod tytułem: Uciekaj mały, uciekaj). Obecnie mieszka w Kolorado, prowadzi ewangelizacje na całym świecie.
Znani zielonoświątkowi pastorzy i działacze ewangelizacyjni
- Brat Yun (ur. w
1958
) – chiński kaznodzieja i ewangelista, prześladowany lider
chińskiego
kościoła domowego.
- David Yonggi Cho (ur.
1936
) – pastor Yoido Full Gospel Church w
Seulu
,
Korea Południowa
.
-
Sunday Adelaja
pastor
Ambasady Bożej
na
Ukrainie
w
Kijowie
- Jack Hayford – pastor, założyciel Kościoła w Drodze w Van Nuys,
Kalifornia
.
- Luis Cabral (ur.
1965
) –
portugalski
ewangelizator, obecnie działający w
Nowej Zelandii
.
- Reinhard Bonnke (ur.
1941
) –
niemiecki
działacz ewangelizacyjny znany głównie z misji prowadzonych w
Afryce
. W
2002
r. przeprowadził największą krucjatę ewangelizacyjną w historii w
Lagos
w
Nigerii
, w której wzięło udział 6 milionów ludzi.
- Wayne Hughes – pastor Takapuna Assembly of God,
Nowa Zelandia
.
- Brian Houston – pastor Hillsong Church w
Sydney
w
Australii
.
- Ouriel de Jesus – pastor World Revival Church, centrum przebudzenia w
Bostonie
oraz prezydent ponad 70 różnych kongregacji założonych przez niego na całym świecie
- Larry R. Schoonover – pastor New Life Pentecostal Church w Puyallup w stanie
Waszyngton
. Larry Schoonover jest także wydawcą Apostolic Herald.
- Sophia Tan Luang Keng – założycielka i pastor Wspólnoty Żywego Źródła, działającej w
Singapurze
,
Malezji
i
Tajlandii
.
-
Åke Green
–
szwedzki
pastor, sądzony za przypominanie w kazaniu biblijnego stanowiska wobec
homoseksualizmu
.
-
Demos Shakarian
– przedsiębiorca, założyciel Full Gospel Business Men's Fellowship International (FGBMFI); Międzynarodowa Społeczność Biznesmenów Pełnej Ewangelii -Chrześcijanie w Biznesie.
- Michał Hydzik – ewangelista, były naczelny prezbiter
Kościoła Zielonoświątkowego w RP
-
Anatol Matiaszuk
– pastor zborów w
Zielonej Górze
,
Gdańsku
, Gdyni. Prezbiter
Kościoła Zielonoświątkowego
, tłumacz anglojęzyczny
- Mieczysław Kwiecień – kaznodzieja, wieloletni dziekan i wykładowca
Warszawskiego Seminarium Teologicznego
-
Włodzimierz Rudnicki
– wieloletni rektor
Warszawskiego Seminarium Teologicznego
, kaznodzieja, prezbiter, pastor zboru
Nowe Życie w Warszawie
Przypisy
Linki zewnętrzne
Literatura
- Z. Pasek, Ruch Zielonoświątkowy, Nomos, Kraków 1992.
- M. Harper, Tak jak na początku. Z dziejów przebudzenia pentekostalnego w XX wieku, Londyn.
- D. Bennet, Trzecia godzina dnia, ZKE, Warszawa 1981.
- M. Tymiński, Kościół Zielonoświątkowy w Polsce, Misja "Życie", Wrocław 1999.
- Z. Pasek, Chrześcijaństwo entuzjastyczne, Rocznik Teologiczny, ChAT 1985, z. 2.